Küresel doğrudan yabancı yatırımlar üst üste ikinci yılda düşüş gösterdi

Birleşmiş Milletler (BM) Ticaret ve Kalkınma Kuruluşunun (UNCTAD), “Dünya Yatırım Raporu 2025”, uluslararası liderlerin kalkınma ihtiyaçları ve sermaye akışları arasında giderek açılan makası ele alacağı Dördüncü Kalkınma İçin Finansman Konferansı (FFD4) öncesinde yayımlandı. Raporun bulguları, yatırım ve finans sistemlerinin kapsayıcı ve sürdürülebilir büyümeyi destekleyecek şekilde yeniden şekillendirilmesinin aciliyetini ortaya koyuyor.

Buna göre, geçen yılki yatırım ortamı, jeopolitik gerilimler, ticari parçalanmalar ve giderek sertleşen sanayi politikaları rekabetiyle şekillendi.

Bu dinamikler, yüksek finansal risk ve belirsizlikle birleşerek, “küresel yatırım haritalarını” yeniden çizerken, uzun vadeli güveninin aşınmasına da yol açıyor. Çok uluslu şirketler, özellikle ulusal güvenlik, tedarik zincirinin yeniden yapılanması ve değişen ticaret politikalarından etkilenen sektörlerde, uzun vadeli stratejilerden ziyade kısa vadeli risk yönetimine öncelik verdi.

Böylece, küresel doğrudan yabancı yatırımlar geçen yıl yüzde 11 azalışla 1,53 trilyon dolar oldu ve üst üste ikinci yılda geriledi. Bu düşüş, dünyada üretken sermaye akışlarındaki yavaşlamanın derinleştiğini teyit etti.

Küresel doğrudan yabancı yatırımlardaki düşüş, büyük ölçüde gelişmiş ekonomilere giden sermaye akışlarındaki yüzde 22 azalmadan kaynaklandı. Bu ekonomilerde, geçen yıl 664 milyar dolar doğrudan yabancı yatırım gerçekleşti.

Avrupa’nın gelişmiş ekonomilerinde, doğrudan yabancı yatırımlar yüzde 58 ile sert şekilde geriledi.

Gelişmiş ekonomiler arasında Kuzey Amerika bu eğilimin dışında kaldı ve bu bölgede doğrudan yabancı yatırımlar yüzde 23 artışla 343 milyar dolar oldu. Bu miktarın 279 milyar doları ABD’de gerçekleşti.

Sermaye, gelişmekte olan ülkelerde kritik alanları es geçiyor

Gelişmekte olan ülkelerde ise doğrudan yabancı yatırım girişleri genel olarak istikrarlı görünse de UNCTAD’a göre bu durum, daha derin bir krizi gizliyor. Pek çok gelişmekte olan ekonomide sermaye ya duraklamış durumda ya da altyapı, enerji, teknoloji ve istihdam yaratan sektörler gibi kritik alanları tamamen es geçiyor.

Küresel doğrudan yatırımlar açısından, gelişmekte olan ülkelerde bölgesel eğilimler öne çıktı. Bu kapsamda, Afrika’ya doğrudan yabancı yatırımlar Mısır’daki büyük ölçekli bir projeyle yüzde 75 artarak 97 milyar dolar oldu. Bu proje hariç tutulduğunda bölgede yabancı yatırımlar yüzde 12 yükselirken, bu artış yatırımların kolaylaştırılması ve düzenlemelerle sağlandı.

Gelişmekte olan Asya bölgesine yatırımlar yüzde 3 artışla 605 milyar dolar oldu. Gelişmekte olan Asya ülkeleri, açık ara en fazla doğrudan yabancı yatırımın yapıldığı bölge oldu. Ancak Çin’e doğrudan yabancı yatırım 2024’te yüzde 29 gerileyerek 116 milyar dolara indi.

Latin Amerika ve Karayipler’e doğrudan yabancı yatırımlar yüzde 12 düşüşle 164 milyar dolar olarak hesaplandı. Bu bölgede yabancı yatırımların azalmasında enerji fiyatlarındaki gerileme etkili oldu. Bölgenin en büyük yatırım çeken ülkesi Brezilya’ya doğrudan yabancı yatırım yüzde 8 azaldı.

En az gelişmiş ülkelerde ise doğrudan yabancı yatırımlar yüzde 9 ve küçük ada devletlerinde yüzde 14 artarken, en az gelişmiş ülkeler arasında denize kıyısı olmayan ülkelerde doğrudan yabancı yatırımlar yüzde 10 düştü. Bu üç grup içinde yatırımlar yalnızca birkaç ülkede yoğunlaştı.

Dijital ekonomi yatırımlarda umut vadediyor

Sıfırdan doğrudan yabancı yatırımlar 2024’te istikrar görülmesine rağmen, çoğunlukla altyapı yatırımları için kilit önemde olan uluslararası proje finansmanı yüzde 24 düştü. Bu gerilemede, Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri kapsamındaki yenilenebilir enerji, ulaşım ve sulama alanındaki yatırımların azalması belirleyici oldu.

Dijital ekonomiye yönelik doğrudan yabancı yatırımlar yüzde 14 artış gösterdi. Bu artışa, bilgi ve iletişim teknolojileri, dijital hizmetler ve yarı iletken sektörleri öncülük etti.

UNCTAD, bu yıla ilişkin uluslararası doğrudan yabancı yatırımlar için görünümün negatif olduğu uyarısında bulundu. Ticaret gerilimleri doğrudan yabancı yatırım beklentilerine ilişkin çoğu göstergenin aşağı yönlü revize edilmesine yol açarken, gümrük tarifeleri yatırımcılar için ciddi bir belirsizlik yarattı.

Bu nedenle, 2025’in ilk çeyreğine ilişkin öncü veriler, işlem ve proje sayılarında rekor düzeyde düşük bir faaliyet seviyesini gösteriyor.

Yatırımlar, küresel kalkınma hedeflerinin karşılanmasından oldukça uzak

UNCTAD ayrıca mevcut küresel doğrudan yabancı yatırım düzeyinin, kalkınma hedeflerine ulaşılması için gereken seviyeden oldukça uzak olduğuna işaret etti.

Sadece Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri’ne yönelik finansman açığının kapatılması için gelişmekte olan ülkelerde yılda yaklaşık 4 trilyon dolarlık yatırıma ihtiyaç bulunuyor ve yatırımlar bu hedef için oldukça düşük seyrediyor.

Raporun önsözünde görüşlerine yer verilen BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, dünyanın işbirliğini derinleştirmesi ve fırsatları genişletmesi gereken bir dönemde bu durumun tam tersine tanıklık edildiğini belirterek, “Küreselleşme zayıflıyor ve bunun sürdürülebilir kalkınma üzerindeki sonuçları son derece ciddi. Altyapı yatırımları yavaşlıyor, sanayi yatırımları baskı altında. En çok ihtiyacı olan gelişmekte olan ülkeler, geride bırakılıyor.” ifadelerini kullandı.

Tırmanan ticaret gerilimleri, siyasi belirsizlik ve jeopolitik ayrışmaların yatırım ortamını daha da kötüleştirme riski taşıdığı uyarısında bulunan Guterres, “Dijital ekonomi, bu karamsar manzara içinde bir umut ışığı olarak öne çıkıyor ancak bu alandaki büyüme hala büyük eşitsizlikler içeriyor. Dijital altyapıya yatırım yapmak, dijital uçurumu kapatmak açısından hayati öneme sahip. Bugün her zamankinden daha fazla, daha dirençli ve sürdürülebilir bir dünya için birlikte hareket etmeye ihtiyacımız var.” çağrısında bulundu.

UNCTAD Genel Sekreteri Rebeca Grynspan da sistemin sermayeyi ihtiyaç duyulan yerler yerine en kolay ulaştığı bölgelere yönlendirmeye devam etmesi nedeniyle çok sayıda ekonominin yatırımlarda geri kaldığına dikkati çekti.

Bu durumun değiştirilebileceğini kaydeden Grynspan, “Kamu ve özel yatırımları kalkınma hedefleriyle uyumlu hale getirir ve sisteme güveni yerleştirirsek, hem iç hem de dış piyasalar ölçek, istikrar ve öngörülebilirlik sağlayabilir. Böylece bugünkü dalgalanmalar, yarının fırsatlarına dönüşebilir.” değerlendirmesinde bulundu.

KAYNAK AA